PANCHAKARMA: harmonia w ciele

Umiar, ład i symetria to elementy umożliwiające osiągnięcie równowagi, warunkującej osiągnięcie szczęścia. Stan umysłu, ducha i ciała wzajemnie na siebie wpływają, warto więc zadbać o organizm całościowo. Pomoże nam w tym jego oczyszczenie. Ajurweda to jeden z najstarszych systemów medycyny, wypracowany w starożytnych Indiach. Sam termin oznacza „wiedzę o życiu”. Medycyna ajurwedyjska koncentruje się na zapobieganiu chorobom, usuwaniu ich źródeł, a nie zwalczaniu objawów, co często ma miejsce w medycynie konwencjonalnej.

Ajurweda oferuje unikalne zabiegi terapeutyczne, leczące nie tylko choroby o łagodnym przebiegu, ale i chroniczne, a niekiedy nawet uznane przez współczesną medycynę za nieuleczalne. W ajurwedzie rozróżniamy wiele metod leczenia, ale podstawę zawsze stanowi przywrócenie równowagi ciała i umysłu. Fundamentalne są zabiegi Chikitsa, które dzielimy na dwie grupy: Shaman i Shodan. Shaman oznacza ‘paliatywny’ (łagodzący). Te zabiegi stosujemy w przypadku osób osłabionych, zmęczonych, będących w stanie ostrej infekcji, podczas krwawienia, gorączki, astmy oraz głębokiego zanieczyszczenia toksynami tkanek głębokich.

Terapie typu Shaman dzielimy na siedem kategorii:

• Dipana – wzniecające ogień (agni, czyli ogień wewnętrzny, traktowany jako źródło życia, światła i miłości, zwany też ogniem trawiennym);
• Pachana – neutralizujące ama (tak są nazywane toksyny, które powstają w przewodzie pokarmowym, w wątrobie lub tkankach ciała, gdy nasz układ trawienny zawodzi);
• Kshut nigraha – poszczenie;
• Trut nigraha – kontrolowanie pragnienia (powstrzymywanie się od picia);
• Vyayama – ćwiczenia, w tym asany;
• Atapa seva – opalanie się i ogrzewanie w słońcu;
• Maruta sewa – przebywanie na świeżym powietrzu oraz stosowanie pranajamy (czyli kontrolowanie oddychania).

Drugi typ terapii – Shodan – pozwala oczyścić ciało z nadmiaru toksyn. Można ją wykonywać u osób, których organizm jest „silniejszy niż ich choroba”. Podczas gdy terapia Shaman utrzymuje dosze (subtelne, wewnętrzne energie w naszym ciele, wywierające wpływ i determinujące cechy biologiczne i psychiczne) w miejscach, w których są zakorzenione, terapia typu Shodan całkowicie usuwa ich nadmiar (czyli zaburzoną siłę vata, pitta lub kapha – trzech rodzajów dosz) z przewodu pokarmowego (okrężnicy, jelita cienkiego i żołądka). Panchakarma jest podstawową terapią Shodan (Shodan Chikitsa).

Panchakarma jest gruntownym oczyszczaniem, kompletnym procesem detoksykacji, którego efekty są głębokie i długotrwałe. Dzięki niemu otwieramy subtelne kanały, przez które przepływa energia podtrzymująca życie, co poprawia witalność, zapewnia spokój wewnętrzny, dodaje pewności siebie i daje poczucie dobrostanu.
Na trzy energie naszego ciała – vatę, pittę i kaphę – wpływają różnorodne czynniki: środowisko zewnętrzne, nieprawidłowe nawyki jedzeniowe (w tym niewłaściwe łączenie pokarmów, np. mleko z rybą, melon z kaszą itp.) czy styl życia. Równowaga między tymi energiami może zostać zaburzona przez jeden z wymienionych czynników lub ich kombinację. Wpływa to niekorzystnie na agni (ogień trawienny), w rezultacie czego powstaje ama (toksyny). Ta dociera do krwi i krążąc w całym ciele, blokuje kanały energetyczne. Zatrzymanie toksyn w systemie krążenia powoduje zatrucie krwi, a ich trwająca dłuższy czas kumulacja stopniowo wpływa na pranę (energię życia), ojas (odporność) i tajas (komórkowy metabolizm), a w efekcie powoduje dolegliwości. Każda choroba ma swój początek w przewodzie pokarmowym, gdzie dochodzi do skumulowania toksyn, a jej przyczyną jest właśnie powstawanie ama, zaburzające równowagę dosz.

Zgodnie z nauką ajurwedy chorobę charakteryzuje sześć stadiów rozwoju:

I. Gromadzenie się doshy (Sanchaya)

Pod wpływem różnych czynników, takich jak np.: dieta, warunki klimatyczne czy emocje, określona dosza zaczyna kumulować się w charakterystycznym dla siebie miejscu: kapha – w żołądku, co skutkuje spowolnionym trawieniem, letargiem, ciężkimi kończynami i głową; pitta – w jelicie cienkim, co objawia się zakwaszeniem żołądka, żółtymi białkami ocznymi, zaburzeniami w oddawaniu moczu, dolegliwościami sercowymi, drażliwością, gorzkim posmakiem w ustach, a także luźnym, śmierdzącym stolcem; vata – w jelicie grubym i daje objawy w postaci wzdęć, zatwardzenia, gazów, stolca w kształcie drobnych kamieni, suchości, skurczów, poczucia zimna, niepokoju i bezsenności.

Na etapie gromadzenia się doszy osoba nadal pozostaje całkiem zdrowa, a jej ciało manifestuje awersję do czynników powodujących brak równowagi i dopomina się o dostarczenie innych, przeciwnych elementów, które mogą ją przywrócić.

II. Pogorszenie (Prakopa)

Gromadzona dosza opanowuje konkretną lokalizację w ciele. Kapha – żołądek, pitta – jelita, a vata – okrężnicę. Na kolejnym etapie dosze rozpoczynają wędrówkę z przepełnionych organów do innych części ciała: kapha – usiłuje dostać się do płuc; pitta – do żołądka i pęcherzyka żółciowego, a vata – do innych części ciała.

III. Rozprzestrzenianie się (Prasara)

Nagromadzone dosze zaczynają przemieszczać się z miejsca powstania poprzez układ krążenia do nowych miejsc, w których mogą się umiejscowić.

IV. Składowanie (Sthana Samsraya)

Skumulowane dosze wnikają w organ lub tkankę, które są słabe lub uszkodzone z powodu predyspozycji genetycznych, stresu, tłumionych emocji lub innych powodów. Dla przykładu: palenie papierosów powoduje osłabienie płuc, jedzenie nadmiernych ilości cukru nadweręża trzustkę itd. Nadmiar doszy, która właśnie umiejscowiła się w nowej lokalizacji, ingeruje w działanie komórek osłabionej tkanki. Zmienia ich właściwości i funkcje. W tym momencie rozpoczyna się choroba, która jednak jeszcze się nie ujawnia.

V. Pojawienie się choroby (Vyakthi)

Na tym etapie zmiany stają się już na tyle wyraźne, że człowiek zaczyna odczuwać chorobę. Jej symptomy zaczynają być widoczne. Choroba ujawnia się tam, gdzie nagromadziła i osadziła się dosza, czyli w miejscach uszkodzenia tkanek bądź organów.

VI. Wyrażanie się unikalnych cech choroby (Bheda)

W tym momencie proces patologiczny jest w pełni rozwinięty, a choroba manifestuje się w postaci widocznych zmian, następują również komplikacje w innych organach i systemach. Na tym etapie choroba staje się trudna do leczenia. I tu z pomocą przychodzi nam panchakarma – ze swoimi metodami dogłębnego oczyszczania organizmu.

Terapie oczyszczające (Shodana Chikitsa)

• Purvakarma, czyli wstęp do panchakarmy (działania poprzedzające oczyszczanie)
• Snehana – słowo ‘snehana’ ma dwa znaczenia: ‘olej’ i ‘czułość’, jest także popularnym określeniem masażu;
• Wewnętrzna snehana – spożywanie ghee (rodzaj masła klarowanego) i olej
• Zewnętrzna snehana – zewnętrzne aplikowanie oleju, na przykład poprzez abyanghę – olejowy masaż całego ciała, padaabyanghę – wmasowywanie oleju w podeszwy stóp, czy shiroabyanghę – wmasowywanie oleju w skórę głowy.
• Svedana – zastosowanie pary wodnej i innych zabiegów wywołujących poty;
• Dipana – rozpalanie ognia (agni);
• Pachana – spalanie amy.

Zanim lekarz ajurwedyjski zdecyduje się na właściwy proces oczyszczania (dopasowany do indywidualnych potrzeb pacjenta), przygotowuje ciało osoby poddawanej terapii poprzez wykonanie snehany i svedany, które ułatwiają wydalanie toksyn.

Snehana ma na celu skierowanie toksyn do przewodu pokarmowego. Zabieg ten pomaga w odstresowaniu i odżywieniu systemu nerwowego. Snehanę stosuje się zgodnie ze wskazaniami lekarza codziennie przez okres od 3 do 7 dni.

Svedana ma na celu wyciszenie i wykonuje się ją codziennie, zaraz po terapii snehana. Do pary wodnej można dodać ekstrakt roślinny, aby wzmocnić uwalnianie toksyn z ciała pacjenta. Svedana ułatwia rozcieńczenie toksyn i tym samym przyspiesza ich przepływ do przewodu pokarmowego.

Aby rozpocząć procesy dipany i pachany (wzniecania ognia i spalania amy), równocześnie z zabiegami snehany i svedany podaje się lekarstwa. W okresie zabiegów snehany i svedany dosze „dojrzewają”. W końcu nadchodzi moment, kiedy można dobrać konkretny rodzaj detoksykacji, odpowiedni dla konstytucji danej osoby i jej zaburzeń, prakruti i virkuti.

W panchakarmie wyróżniamy 5 rodzajów zabiegów oczyszczających:

• Vamana: terapeutyczne wymioty
• Virechana: przeczyszczenie
• Basti: lewatywa
• Nasya: eliminacja toksyn przez nos
• Rakta moksha: upuszczanie krwi

Zabieg vamany umożliwia eliminację nadmiaru kaphy za pomocą sprowokowanych wymiotów. Stosuje się go przykładowo przy przekrwieniu w płucach, które powoduje powracające zapalenia oskrzeli, przy przeziębieniach lub astmie. Pacjent doznaje ulgi w momencie, gdy uda mu się usunąć nagromadzony śluz. Terapia wymiotami jednocześnie uwalnia tłumione emocje, zatrzymywane w miejscach typowych dla gromadzenia kaphy, czyli w płucach i żołądku. Jest prawdopodobne, że dzięki temu zabiegowi znikną przekrwienia, chrapanie, bezdech (w przypadkach chronicznej astmy), a także przeziębienie lub kaszel, zastoje limfatyczne, niestrawność czy obrzęki.

Zabieg virechany sprowadza się do doustnego podawania substancji przeczyszczających w celu eliminacji nadmiaru pitty. Zbiera się ona w wątrobie, woreczku żółciowym, dwunastnicy i jelicie czczym. Może także dotrzeć do układu krwionośnego (rasa raktha dhathu) i pogorszyć stan skóry, czego rezultatem są wysypki, swędzenie, zapalenie skóry, trądzik oraz zaburzenia dróg żółciowych. Właśnie w takich przypadkach stosowanie środków przeczyszczających przynosi najlepsze efekty. Podczas zabiegu virechany usuwamy pittę z układu krążenia (raktha vaha srotas), wątroby oraz śledziony. Virechana oczyszcza też gruczoły potowe, przewód moczowy, żołądek, jelito cienkie i okrężnicę. Usuwa także nadmiar kaphy z żołądka oraz vatę z okrężnicy. Co ważne, zabieg ten podtrzymuje również równowagę między trzema doszami. Podsumowując, virechana usuwa amę (toksyny) nagromadzoną przez pittę. Wzmacnia klarowność percepcji, siłę tkanek i tonus (stałe napięcie czynnościowe mięśni szkieletowych, warunkujące zachowanie postawy ciała, rysów twarzy itp.). Jednocześnie poprawia trawienie, przyspiesza przemianę materii, oczyszcza drogi żółciowe i leczy większość problemów skórnych. Virechana eliminuje wszystkie zaburzenia wywołane przez pittę.

Zabieg basti (lewatywa) – słowo ‘bast’ oznacza wprowadzenie do okrężnicy. Do przeprowadzenia lewatywy stosować można ziołową herbatę, medyczne ghee lub inne mikstury. Lewatywę stosuje się głównie po to, aby zrównoważyć vatę, choć w ten sposób można także oddziaływać na pozostałe dosze i amę. Przyczyną choroby może być nierównowaga każdej z dosz, jednak to dynamiczna siła vaty stoi za większością patologicznych zmian. Basti to bardzo często skuteczny zabieg przy dolegliwościach wywołanych przez vatę. Stosowanie lewatyw przez dłuższy czas może wyeliminować zatwardzenia, napięcie, przewlekłą gorączkę, przeziębienia, zaburzenia seksualne, nieprawidłowości w pracy nerek, kamienie nerkowe, bóle lędźwiowe, ból nerwu kulszowego, artretyzm, reumatyzm, dnę moczanową, drżenie mięśni, bóle głowy i wiele innych chorób. Co ważne, zabieg lewatywy usuwa również przyczyny większości chorób spowodowanych przez vatę. Jako że vata umiejscowiona jest głównie w jelicie grubym, ale także w tkankach kości (asthi dhatu), stosując lewatywę, będziemy oddziaływać również na tkanki kostne, ponieważ błona śluzowa okrężnicy związana jest z okostną (periosteum), która odżywia kości. Na tym przykładzie widać, że lekarstwo podawane doodbytniczo wnika głęboko w tkankę kostną, co niweluje zaburzenia vaty.

Zabieg raktha moksha polega na upuszczeniu małej ilości krwi żylnej. W ten sposób redukujemy napięcie wywoływane przez znajdującą się w układzie krążenia pittę, stymulujemy śledzionę do produkcji substancji zwalczających toksyny (stanowi ona podstawę raktha vaha srotas i jest głównym organem filtrowania krwi, w trakcie którego to procesu usuwane są patogeny) oraz poprawiamy jakość systemu immunologicznego. Przeciwwskazania upuszczania krwi to: wszystkie typy anemii, obrzęki, duże osłabienie, cukrzyca oraz podeszły wiek. W wymienionych przypadkach zabieg powinien być prowadzony pod kontrolą lekarza specjalisty od danego schorzenia.

Zabieg nasya (eliminacja toksyn przez nos) polega na podawaniu lekarstwa przez nos. Nadmiar zbierających się w przestrzeni zatok, gardła, nosa i głowy biotoksyn eliminujemy przez najbliższy otwór, czyli nos. Prana – siła życiowa – wnika do ciała wraz z oddechem pobieranym przez nos. Podtrzymuje ona funkcje sensoryczne i motoryczne ciała, zarządza również aktywnościami mentalnymi – pamięcią, koncentracją i intelektem. Zaburzenie prany wpływa na działania psychoneurologiczne i powoduje konwulsje, bóle głowy, utratę pamięci, zmienioną percepcję, a także przekrwienie zatok, migrenowe bóle głowy, wywołuje też ataki choroby oraz niektóre zaburzenia oczu i uszu. Choć nasya to działanie poprzez nos, jego skutki obejmują nie tylko rejon nosa, ale pomagają usuwać nadmiar dosz z różnych innych miejsc. Bez nasyi oczyszczanie nie będzie kompletne.

Paschatkarma, czyli powrót do codzienności (działania wykonywane po zakończeniu procesu oczyszczania):

• Ahara – terapia dietą, opierająca się na stopniowym rozniecaniu ognia (agni), stosowanie kleików i pożywienia lekkostrawnego;
• Vihara – terapia o charakterze fizycznym obejmująca: asany, rozmowę, śpiewanie mantr i terapię dźwiękami;
• Dyana – medytacja;
• Rasayana – terapia odmładzająca;
• Vajikarana – terapia przywracająca witalność seksualną.

 

Na każdym etapie panchakarmy rekomendowane są zalecenia dotyczące stylu życia i diety

Podczas panchakarmy pacjent powinien dużo odpoczywać, unikać ćwiczeń wysiłkowych, aktywności seksualnej, późnego słuchania muzyki czy oglądania telewizji. Należy również skupić się na utrzymywaniu ciepła, unikać wiatru, obserwować myśli. Nie zaleca się w tym czasie rozwiązywać poważnych problemów, np. rodzinnych. W diecie rekomenduje się np. kicheri i ghee, natomiast odradzane są zimne pożywienie i napoje.

Nie powinno się zbyt szybko (jeśli w ogóle) powracać po panchakarmie do takich produktów, jak np.: mrożonki, fast foody, produkty mleczne, biały cukier, kofeina, alkohol. Powodem takich restrykcji jest spowolnienie trawienia spowodowane procesem panchakarmy, kiedy to toksyny trafiają do przewodu pokarmowego.

Panchakarma jest specyficzną terapią, wymagającą prawidłowego prowadzenia przez specjalistę ajurwedy. Jest ustalana indywidualnie dla każdego pacjenta. Pod uwagę bierze się unikalną konstytucję danej osoby i jej ewentualne zaburzenia. Najlepszym czasem, aby poddać się panchakarmie, jest okres zmian pór roku. Konsultant ajurwedyjski powinien mieć co najmniej 5 lat doświadczenia.

Przeciwwskazanie do panchakarmy

Przeciwwskazaniem do przeprowadzenia panchakarmy są następujące przypadki:

• wiek – dzieci poniżej 7. roku życia oraz osłabione osoby starsze,
• ciąża,
• menstruacja,
• odwodnienie,
• chemioterapia,
• radioterapia,
• choroby serca z powikłaniami,
• krwawienia.

Panchakarma to metoda leczenia, która obejmuje 5 ajurwedyjskich metod detoksykacji (omówionych powyżej), powodujących:

• eliminację toksyn oraz zaburzeń ciała i umysłu;
• wyregulowanie trawienia i metabolizmu;
• wzmocnienie systemu immunologicznego;
• cofnięcie skutków stresu i spowolnienie procesów starzenia się;
• wzrost siły, energii i witalności;
• głęboki relaks;
• poczucie dobrostanu.

Jeśli jesteście gotowi na panchakarmę, warto postawić na najlepszych. Rekomendujemy naszego eksperta, autorkę tekstu o panchakarmie, doktor Dhananji Nanayakkarę, która swoją wiedzą dzieli się w Centrum Ajurwedy w Pałacu Sulisław na Opolszczyźnie. Jest to miejsce absolutnie wyjątkowe, przepełnione ciszą i kojącym spokojem, tak potrzebnym w czasie terapii.

AUTOR: Dhananji Nanayakkara – Dyplomowany lekarz ajurwedy (studiowała na Uniwersytecie w Colombo), pochodzi ze Sri Lanki, z rodziny lekarzy ajurwedyjskich, w której wiedza jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Specjalizuje się w diagnozie z pulsu, dermatologii i terapiach związanych z panchakarmą. Na stałe związana z Centrum Ajurwedy w Pałacu Sulisław. Więcej: www.palacsulislaw.pl